Vitamine G: Groen als preventieve gezondheidszorg

Over de positieve effecten van een natuurlijke, groene omgeving bestaat een vracht aan onderzoek in binnen- en buitenland. En overal blijkt: mensen voelen zich gelukkiger temidden van groen. Een groene omgeving werkt rustgevend, vermindert stress en stimuleert het concentratievermogen, zelfs bij mensen met ADHD. Dit is belangrijk in onze samenleving waarin we continu (prestatie)druk ervaren en het aantal mensen met burn-out en psychische klachten structureel toeneemt.

Daarnaast nodigt een groene omgeving uit tot bewegen; een frisse neus halen, een ommetje maken of een rondje hardlopen. Voor kinderen nodigt een groene omgeving uit om buiten te spelen en zorgt het voor uitdagender en gevarieerder spelen, wat goed is voor hun motorische en sociale ontwikkeling. Door die ommetjes en dat spelen ontstaan ook nieuwe ontmoetingen waardoor mensen meer sociale contacten hebben, minder geïsoleerd leven en de sociale samenhang in wijk wordt versterkt.

Er is zelfs aangetoond dat zieke mensen sneller herstellen in een natuurlijke groene omgeving, ook al zien ze dit slechts van achter een raam. Uitzicht vanuit het ziekenhuisbed op een mooie tuin of wuivende boomkruinen scheelt significant in het aantal opnamedagen.

De problemen die we hebben met wateroverlast komen dus voor een belangrijk deel doordat we geen rekening houden met de natuurlijke gesteldheid van de gebieden die we ontwikkelen en met natuurlijke processen voor waterafvoer. De oplossing ligt dan eigenlijk voor de hand: stoppen met ingaan tegen de natuur en juist met haar meewerken. Hoe gaat de natuur om met stevige regenbuien? Daar vallen niet alle regendruppels tegelijk op een verhard oppervlak, maar bijvoorbeeld eerst op boomblaadjes of takken. Daar worden ze tijdelijk opgeslagen zodat een deel van de regen de bodem met vertraging bereikt, of zelfs onderweg al verdampt. Dit zorgt ervoor dat de neerslagpiek wordt afgevlakt.

Ook met een groen dak wordt regenwater opgevangen, vastgehouden, en gedoseerd afgegeven naar het riool zodat piekbelasting wordt afvangen. Vaste planten en een strooisellaag helpen ook om water vast te houden.

De meest eenvoudige en duurzame oplossing is dus zorgen voor meer groen in bebouwd gebied, veel meer. Hoe meer groen, hoe minder overlast door extreem weer.

Nu is in stedelijk gebied 70 tot 90% van het oppervlak verhard met bebouwing, bestrating, pleinen en betegelde tuinen. Bij nieuwe ontwikkelingen moeten we vanaf de tekentafel al meenemen hoe we het water in het gebied kunnen vasthouden, laten infiltreren in de bodem of hergebruiken. Maar ook binnen de bestaande inrichting is het mogelijk om de natuur weer meer haar werk te laten doen. Door waar mogelijk verharding te vervangen door groenstroken of halfverharding, het aanleggen van waterbuffers zoals wadi’s en vijvers, het integreren van bomen en perken op parkeerterreinen en het vergroenen van daken en tuinen. In het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wordt waterberging op daken en in tuinen in bebouwd gebied zelfs als een effectievere maatregel gezien dan uitbreiding van het rioolstelsel.
Waar meer groen niet (voldoende) mogelijk is, zijn er nog steeds meer mogelijkheden dan afvoeren naar het riool. Regenwater kan worden gebufferd in zogenaamde retentiesystemen onder de grond, bijvoorbeeld onder een plein of een parkeerterrein, en zelfs op daken. Het water kan dan alsnog geloosd worden wanneer de piekbelasting van het riool voorbij is.

Mensen zijn onderdeel van de natuur en het is daarom niet verwonderlijk dat wij ons goed voelen in een natuurlijke en groene omgeving. Daarom is het belangrijk om de natuur de bewoonde wereld in te halen. En dan niet alleen hier en daar een grasveld en een paar struikjes schaamgroen, want dan oogt het wel groen maar is er niet het meeste effect op gezondheid en welzijn. Daarvoor is een doordacht groenontwerp nodig, dat een zo groot mogelijke meervoudige waarde creëert voor die specifieke plek en haar bewoners, met de juiste zicht- en looplijnen, straatmeubilair en natuurlijk de beplanting.

Een goede groenontwerper zorgt voor een samenhangend geheel aan bomen, struiken, planten, grasveldjes, waterpartijen, bankjes en speelelementen. De ontwerper kiest voor diversiteit aan soorten beplanting, zet soorten bij elkaar die elkaar ondersteunen en houdt rekening met intensiteit van onderhoud. En natuurlijk met het gewenste gebruik door de mensen in de omgeving.

Breng bijvoorbeeld het groen dicht bij woningen in gebieden waar mensen minder makkelijk buiten komen, zodat ze van achter het raam toch kunnen genieten van een groen uitzicht en de activiteiten van vogels. Maak beschutte en beschaduwde plekjes met banken waar mensen kunnen zitten, ontmoeten en genieten. Zorg voor klimbomen en hoekjes waar kinderen kunnen ontdekken, hutten bouwen en spelen.

Behalve voor mensen is een samenhangende groene omgeving ook goed voor dieren. Door veel en gevarieerd groen ontstaan er plekken waar vogels, egels, vleermuizen en andere soorten zich thuis voelen. En zij bestrijden weer dieren die we liever niet in de buurt hebben, zoals de eikenprocessierups. Zo dragen ook de dieren in de wijk bij aan onze gezondheid en welzijn en ontstaat een natuurlijke balans waar iedereen, mens en dier, baat bij heeft.

Groen aanleggen en onderhouden kost natuurlijk geld. Maar wat blijkt: het levert (veel) meer op dan het kost. Uit onderzoek in o.a. Apeldoorn en Delft blijkt dat investeringen in natuur en water leiden tot anderhalf à twee keer zoveel baten, zelfs als daarbij het onderhoud voor een periode van dertig jaar wordt meegerekend. Doordat mensen zich er bewezen beter door voelen en gezonder door worden, dalen de kosten voor zorg en welzijn.

Andere baten zijn o.a. een hogere OZB-waarde van het vastgoed en besparing op rioolwaterzuivering. Het berekenen van de totale kosten en baten van groen levert verrassende inzichten op. Zo lijkt het op de korte termijn aantrekkelijk om een park te veranderen in een bouwkavel die direct inkomsten oplevert voor de gemeente. De rekentool maakt echter duidelijk dat op de langere termijn het park al met al meer oplevert.

Dit vraagt wel een omslag in het denken van korte naar lange termijn, van sectoraal naar integraal en van kijken naar het bedrag direct onder de streep naar de kosten en baten gedurende de hele levensduur en voor de hele samenleving.

De conclusie is in elk geval: groen in de openbare ruimte is geen kostenpost, maar een verstandige investering in preventieve gezondheidszorg. En omdat de baten deels terecht komen bij bijvoorbeeld zorgverzekeraars en waterschappen, valt te verwachten dat zij in de toekomst vaker zullen mee-investeren in het creëren van een groene en gezonde leefomgeving.